(1907, თბილისი   –   1985, თბილისი)
ხელოვნებათმცოდნე, ქართული მონუმენტური მხატვრობის მკვლევარი.
1924 წელს, საშუალო სასწავლებლის დამთავრების შემდეგ რამდენიმე წელი სწავლობდა სამხატვრო აკადემიის ფერწერის ფაკულტეტზე,  პარალელურად კი   –  თბილისის უნივერსიტეტში, ისტორიის ფაკულტეტზე, რომელიც დაამთავრა 1929 წელს.  ასპირანტურა დაამთავრა ლენინგრადში. მისი ხელმძღვანელი იყო ბიზანტიური  ხელოვნების ცნობილი მკვლევარი დიმიტრი აინალოვი. მუშაობდა ხელოვნების მუზეუმში   –  «მეტეხი» განყოფილების გამგედ.

გ. ჩუბინაშვილის სახელობის  ქართული ხელოვნების ისტორიის ინსტიტუტის ერთ-ერთი დამაარსებელი. 1941 წლიდან სიცოცხლის ბოლომდე იგი ინსტიტუტში მოღვაწეობდა, სადაც მეოთხედი საუკუნის მანძილზე განაგებდა, ჯერ სახვითი ხელოვნების,   შემდგომ კი შუა საუკუნეების სახვითი ხელოვნების განყოფილებას. თ. ვირსალაძე მჭიდროდ იყო დაკავშირებული კულტურის ძეგლთა დაცვის საქმესთან, როგორც  ფერწერის ძეგლთა რესტავრაციის მეცნიერი კონსულტანტი.

მის შრომებს გადამწყვეტი მნიშვნელობა ჰქონდა შუა საუკუნეების ქართული კედლის მხატვრობის სახელოვნებათმცოდნეო გაშუქებისა და მისი ისტორიული საფეხურების ფერწერული სკოლების, ცალკეული ძეგლების თავისებურებებისა და ღირებულების  დადგენისათვის. თანადროულად  არაერთი ნაშრომი უძღვნა XIX ს-ისა და XX ს-ის ქართულ სახვით ხელოვნებასაც.
თ. ვირსალაძემ მაღალი ავტორიტეტი დაიმსახურა არა მარტო ქართული ხელოვნების, არამედ ბიზანტიური და მთლიანად აღმოსავლურ-ქრისტიანული ხელოვნების მკვლევართა შორის.

ბიბლიოგრაფია

1. Фресковая роспись художника Микаеля Маглакели в Мацхвариши, Ars Georgica,  4 , თბ.,   1955;
2. Кето   Магалашвили, Тб.,  1958;
3. Фрагменты древней фресковой росписи Гелатского храма,  Ars Georgica, 5, თბ., 1959;
4. Цимакуридзе, М. 1959;
5. Фресковая роспись в церкви Архангелов   села Земо Крихи, Ars Georgica, 6 -А, თბ.,  1963;
6. Роспись Иерусалимского Крестного монастыря и портрет Шота Руставели, Тб., 1973;
7. Основные этапы развития грузинской средневековой монументальной живописи, ქართული ხელოვნებისადმი მიძღვნილი II საერთაშორისო სიმპოზიუმი, თბ., 1977;
8. ატენის სიონის  მოხატულობა, თბ., 1984;
9. ატენის სიონის მხატვრობის დათარიღებისა და ქტიტორთა პორტრეტების იდენტიფიკაციის საკითხისათვის,  Ars Georgica,  10 -А, თბ., 1991;
10. Избранные труды. Грузинская средневековая монументальная живопись, Тб., 2007 (კრებული გამოსაცემად მოამზადეს ი. ლორთქიფანიძემ, მ. ბულიამ, ნ. ღაღანიძემ );
11. ქართული მხატვრობის ისტორიიდან, თბ.,2007.

(1901, თბილისი   –   1967, თბილისი)
ხელოვნების ისტორიკოსი, ქართული ხელოვნების გამოჩენილი მკვლევარი. ისტორიის მეცნიერებათა დოქტორი (1966). იგი თბილისში დაიბადა, აქვე გაატარა თავისი ცხოვრება, თავისი საქმით მთლიანად საქართველოსთან, ქართულ ხელოვნებასთან იყო დაკავშირებული. დაამთავრა თბილისის სამხატვრო აკადემია (1929). მუშაობდა საქართველოს სახელმწიფო მუზეუმში, 1941-იდან იყო ქართული ხელოვნების ისტორიის ინსტიტუტის უფროსი მეცნიერი თანამშრომელი. ფუძემდებლური ნაშრომები შექმნა შუა საუკუნეების ქართული ხუროთმოძღვრების და ხუროთმოძღვრული დეკორის, ძველი ქართული ქანდაკების, ხელნაწერი წიგნის მხატვრული მორთულობის შესახებ. იკვლევდა ქართული პალეოგრაფიის საკითხებს და ქართულ ხელოვნებას. გამოქვეყნებული აქვს აგრეთვე პოპულარული ნაშრომები   –   გზამკვლევები ძველი ქართული ხუროთმოძღვრული ძეგლების შესახებ. შმერლინგის შრომებს მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს ქართული ხელოვნებისადმი მიძღვნილ სამეცნიერო ლიტერატურაში.

რ. შმერლინგის ნაშრომებისთვის დამახასიათებელია ყოველი ნაწარმოებისა და ძეგლის განსაკუთრებული სიბეჯითით გამოკვლევა, ყოველმხრივი შესწავლა, მახვილი მხატვრული ანალიზი. მას უტყუარი ლიტერატურული ნიჭიც ჰქონდა, რაც აგრეთვე გამოარჩევს მის თხზულებებს.

რენე შმერლინგი თავისი საქმის ფანატიკოსი იყო. თითქმის მთელი საქართველო ჰქონდა შემოვლილი, რამდენიმეჯერ იყო სვანეთში, დაღესტანში. დაუღალავი მოსიარულე იყო, უამრავი ძეგლი ჰქონდა ნანახი, თავის უბის წიგნაკებში ყოველი მათგანის დაწვრილებითი აღწერა და მშვენიერი ჩანახატები შეჰქონდა. მასთან ურთიერთობა საინტერესო იყო კოლეგებისთვის და დიდად სასარგებლო ახალგაზრდა სპეციალისტებისთვის. მან 26 წელი იმუშავა ინსტიტუტში, ღრმა კვალი დატოვა მის საქმიანობაშიც და ქართული ხელოვნების მეცნიერებაშიც.

ბიბლიოგრაფია

• Образцы декоративного убранства грузинских рукописей, Тб., 1940;
• Самтавро – памятник XI  века,  Ars Georgica, 1, თბ., 1942;
• Золотой сосуд из Чхороцку,  Ars Georgica, 1, თბ., 1942;
• Храмы в древних селениях Триалети – Олтиси и Тетри-Цкаро,  Ars Georgica, 2, თბ., 1948;
• Постройка моларет-ухуцеса  царя Георгия Блистательного в сел. Даба, Ars Georgica, 2, თბ., 1948;
• ქართული ხუროთმოძღვრული ორნამენტი, თბ., 1954;
• Древний Цвимоетский храм близ с. Хциси,  Ars Georgica, 4, თბ., 1955;
• Творчество художника Иосифа Габашвили,  Ars Georgica, 5, თბ., 1959;
• Окрестности Тбилиси, Тб., 1960 (ვ. დოლიძესთან და თ. ბარნაველთან ერთად);
•  Малые формы в архитектуре средневековой Грузии,Тб.,1962;
• Церковь св. Нины в Тхоти, საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის   მოამბე, 6, 1963 (თ.   ბარნაველთან ერთად);
• Церковь в сел. Дарквети,  Ars Georgica, 6 -A, თბ., 1963;
• Годы творчества художника С. Валишевского в Грузии, Ars Georgica, 6-В, თბ., 1964;
• Художественное оформление грузинской рукописной книги IX – XI вв,т. 1, Тб.,  1967; т.2, Тб., 1979;
• Купольный храм в Икви,  Ars Georgica, 7 – A, თბ., 1971.

(1914, ქუთაისი  –  2000, თბილისი)
1936 წელს დაამთავრა ამიერკავკასიის ინდუსტრიული ინსტიტუტი არქიტექტურის სპეციალობით. 1936-1998 წწ-ში ასწავლიდა თბილისის სხვადასხვა უმაღლეს  სასწავლებლებში. 1941 წლიდან გ. ჩუბინაშვილის სახ. ქართული ხელოვნების ისტორიის  ინსტიტუტის თანამშრომელი, 1973-1988 წწ-ში და 1996-2000 წწ-ში მისი დირექტორი, 1988-1996 წწ-ში   –   საპატიო დირექტორი. ხელოვნებათმცოდნეობის დოქტორი, პროფესორი, საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის აკადემიკოსი, საქართველოს მეცნიერების დამსახურებული მოღვაწე, საქართველოს სახელმწიფო პრემიის ლაურეატი.

ვ. ბერიძის კვლევითი მუშაობის უმთავრესი მიმართულება ქართული არქიტექტურის ისტორია იყო. ფუძემდებელი მნიშვნელობისაა წიგნები XII-XIV სს-ის სამცხის ტაძრებზე, XVI-XVII სს-ის საეკლესიო არქიტექტურაზე, 1801-1817 წწ-ის თბილისის აღმშენებლობაზე, 1920-1930-იანი წწ-ის ქართულ არქიტექტურაზე, რომელთაც განსაზღვრეს ამ პერიოდების მეცნიერული შესწავლის გეზი.

იგი ავტორია მონოგრაფიებისა ცალკეული ძეგლების (სავანის წმ. გიორგი, კაცხის ტაძარი, «მაღალაანთ ეკლესია» და ა.შ.), რეგიონალური სკოლების (ტაო-კლარჯეთი), ცალკეულ ხელოვანთა (სვ. კლდიაშვილი) შესახებ; საყოველთაოდაა ცნობილი ქართული ხუროთმოძღვრების განმაზოგადებული ნაშრომები ქართულ, რუსულ და გერმანულ (ე. ნოიბაუერთან ერთად) ენებზე, ენციკლოპედიური ნაშრომი «ძველი ქართველი ოსტატები» და სხვა.
ვ. ბერიძეს ეკუთვნის მონოგრაფია XV-XIX სს-ის ქართულ გარდამოხსნებზე, ნაშრომები თვალსაჩინო ქართველი მხატვრების (დ. კაკაბაძე, ლ. გუდიაშვილი, ნ. ფიროსმანაშვილი) შესახებ; ნ. ეზერსკაიასთან ერთად ავტორია წიგნისა XIX-XX სს-ის ქართულ სახვით ხელოვნებაზე. დასტამბული აქვს მთელი რიგი ნარკვევები ქართული ხელოვნების შესწავლის ისტორიის შესახებ.

ბიბლიოგრაფია

1. სავანე,  Ars Georgica, 1, თბ., 1942;
2. ეხვევის დედა-ღვთისა,  Ars Georgica, 2, თბ., 1942;
3. თბილისის “ლურჯი მონასტერი”,  Ars Georgica,  3, თბ., 1948;
4. მცხეთის კათედრალის “სვეტიცხოველი” და ქართლის მოქცევის  სიუჟეტები მის ფრესკებში,  საქართველოს მუზეუმის მოამბე, ტ. XV-B, თბ., 1948;
5. Против искажения истории грузинского искусства, Тб., 1949;
6. კაცხის ტაძარი,  Ars Georgica, 3, თბ., 1950;
7. ქართული საბჭოთა არქიტექტურის ისტორია,  Ars Georgica, 4, თბ., 1955;
8. სამცხის ხუროთმოძღვრება, თბ., 1955;
9. მაღალაანთ ეკლესია, Ars Georgica, 5, თბ., 1959;
10. თბილისის ხუროთმოძღვრება, ტ. 1, თბ., 1960;
11. თბილისის ხუროთმოძღვრება,  ტ. 2, თბ., 1963;
12. გიორგი ჩუბინაშვილი, თბ., 1963;
13. ძველი ქართველი ოსტატები, თბ., 1967;
14. ძველი ქართული ხუროთმოძღვრება, თბ., 1974;
15. Искусство Советской Грузии, М., 1975 (ნ. ეზერსკაიასთან ერთად);
16. Некоторые аспекты грузинской купольной архитектуры со второй половины   X в. до конца   XIII века, Тб., 1976;
17. Die Baukunst des Mittelalt ers in Georgien, Berlini, 1980 (Edith  Nenbauer-თან ერთად);
18. Место памятников Тао-Кларджети в истории грузинской архитектуры, Тб., 1981;
19. ქართული ნაქარგობის ისტორიიდან, თბ., 1983;
20. XVI-XVIII საუკუნეების ქართული ხუროთმოძღვრება, ტ. 1, თბ., 1983;
21. Давид Какабадзе, М., 1989;
22. XVI-XVIII საუკუნეების ქართული საეკლესიო ხუროთმოძღვრება, თბ., 1994.
23. ნიკო ფიროსმანაშვილი,  (წიგნი გამოსაცემად მოამზადა გ.მარსაგიშვილმა), თბ., 2007 (ქართულ, რუსულ, ინგლისურ ენაზე).

(1885, ს. პეტერბურგი   –  1973, თბილისი)
ქართული ხელოვნებათმცოდნეობის დამფუძნებელი. 1906-1916 წწ-ში ფსიქოლოგიასა და ხელოვნების ისტორიას სწავლობდა ლაიფციგის, ჰალლეს და პეტროგრადის უნივერსიტეტებში. 1917-1922 წწ-ში კავკასიის ისტორიულ-არქეოლოგიური ინსტიტუტის, 1929-1934 წწ-ში საქართველოს სახელმწიფო  მუზეუმის თანამშრომელი, 1934-1941 წწ-ში ხელოვნების მუზეუმის «მეტეხი» ხუროთმოძღვრების განყოფილების გამგე, 1941-1973 წწ-ში ქართული ხელოვნების ისტორიის ინსტიტუტის დირექტორი; 1918-1948 წწ-ში თსუ პროფესორი, 1922-1940 წწ-ში თბილისის სახ. სამხატვრო აკადემიის პროფესორი (1922-1928 წწ-ში  – რექტორი), ჰალლეს უნივერსიტეტის ფილოსოფიის დოქტორი, პროფესორი, საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის აკადემიკოსი, სსრკ არქიტექტურის აკადემიის წევრ-კორესპონდენტი, ლაიფციგის უნივერსიტეტის საპატიო დოქტორი, საქართველოს მეცნიერების დამსახურებული მოღვაწე.

გიორგი ჩუბინაშვილის ერთი უმთავრესი საკვლევი საგანი შუა საუკუნეების ქართული ხუროთმოძღვრების ისტორია იყო. მან დაადგინა ქართული არქიტექტურის განვითარების ძირითადი კანონზომიერებანი, მისი საფეხურები და ნიშან-თვისებები, მონოგრაფიულად შეისწავლა ქართული სატაძრო არქიტექტურის უმნიშვნელოვანესი ნიმუშები (ბოლნისის სიონი, მცხეთის წმინდა ჯვრის ტაძარი და მისი მიმდევი ეკლესიები, წრომი, სამწევრისი, კუმურდო, «სამი კათედრალი» და ა.შ.) ცალკე დაამუშავა კახეთის საეკლესიო და სამოქალაქო ხუროთმოძღვრება; დაწერილი აქვს ნარკვევები 1930-1950-იანი წწ-ის არქიტექტურის შესახებ. გ. ჩუბინაშვილმა დიდტანიანი შრომა მიუძღვნა ქართულ ლითონმქანდაკებლობასაც, რითაც დადგინდა შუასაუკუნოვანი ქართული პლასტიკის ისტორიის ძირითადი საფეხურები და თავისებურებანი.

შუა საუკუნეების მხატვრობის საკითხები განხილულია სახელოვნებათმცოდნეო-კულტურულისტორიულ მონოგრაფიაში გარეჯის კლდეში ნაკაფი მონასტრების შესახებ. გ. ჩუბინაშვილი წერდა მცირე ხელოვნების ქართულ (არმაზისხევის ოქროს ნივთები, სპილოს ძვლის ტრიპტიქონი რაჭიდან) თუ შემოტანილ (სირიული თასი უშგულიდან) ნიმუშებზე; გამოქვეყნებული აქვს ნარკვევები თავის თანამედროვე ხელოვანთა თუ მეცნიერთა შესახებ. იგი საგანგებოდ სწავლობდა მომიჯნავე ქვეყნების (პირველ რიგში სომხეთის, ასევე ინგუშეთის, აზერბაიჯანის) ხუროთმოძღვრებასა და რელიეფებს, დამუშავებული აქვს სპეციალური (ა. დიურერის «12 წლის ქრისტე» და სამეცნიერო-პოპულარული  (ლ. კრანახი, ე. ბარლახი, ფ. მაზერელი, კ. კოლვიტცი) ნაშრომები ევროპული მხატვრების შესახებ.

ბიბლიოგრაფია

1. Заметки о Манглисском храме, საქართველოს მუზეუმის მოამბე,  NI, 1920-1922:
2. ქართული ხუროთმოძღვრება საშუალო საუკუნეებში და მისი სამი მთავარი კათედრალი, არილი, ივანე ჯავახიშვილისადმი მიძღვნილი კრებული, ტფ., 1925;
3. რამოდენიმე თავი ქართული ხელოვნების ისტორიიდან,  ტფ., 1926;
4. “ქართლის დარბაზი”, Грузинские дарбази, საქართველოს სამხატვრო აკადემიის გამოცემა, ლითოგრაფიის სახელოსნო, ტფ., 1927;
5. Die Kirche in Zromi und ihr Mozaik, Tiflis, 1934;
6. ქართული ხელოვნების ისტორია, ტ. 1, ტფ., 1936;
7. ქართული არქიტექტურის გზები, ტფ., 1936;
8. Иранские влияния в памятниках архитектуры Грузии,  III Международный Конгресс по иранскому искусству и археологии, доклады, издание АН, Москва-Ленинград, 1939;
9. Болнисский Сион,  Исследование по истории грузинской архитектуры, Известия ИЯИМК, т.9, Тб., 1940;
10. Сирийская чаша в Ушгуле, Вестник Музея Грузии, т. XI – В, Тб., 1941;
11. Архитектурные памятники VIII и IX  века в Ксанском ущелье,  Ars Georgica, 1, Тб., 1942;
12. Кумурдо и Никорцминда, серия Академии архитектуры СССР, памятники грузинской архитектуры, выпуск 1, М., 1947;
13. X და XI საუკუნეთა მიჯნაზე წარმოშობილი ქართული ჭედური ხელოვნების ხასიათის საკითხისათვის,   Ars Georgica,  2, თბ., 1948;
14. Памятники типа Джвари, Тб., 1948;
15. Пещерные монастыри Давид Гареджи, Тб.,1948;
16. Один из памятников первостепенного значения грузинской чеканки в Сванетии,  Ars Georgica, 3, Тб., 1950;
17. К вопросу о национальной форме в архитектуре прошлого,  Ars Georgica,  3, 1950;
18. ქართული ჭედურობა (ალბომი), თბ., 1957;
19. Лука Кранах, его жизнь и творчество, Тб.,1957;
20. Грузинское чеканное искусство, Тб., 1959;
21. Архитектура Кахетии, т.1-2,  Тб.,1959;
22. Грузинское чеканное искусство, исследование по истории грузинского средневекового искусства, т. 2, Тб., 1959;
23. Очерк развития в Грузии дофеодальной архитектуры,  Ars Georgica,  5,  Тб.,1959;
24. Грузинское искусство эпохи Руставели, მაცნე, 5, 1966;
25. Разыскания по армянской архитектуре, Тб.,1967;
26. Цроми, М., 1969;
27. Вопросы истории искусства, т. 1, Тб., 1971;
28. Из истории средневекового искусства Грузии, М.,1990;
29. Вопросы истории искусства, т. 2, Тб., 2002.